ଦୀନଜନ ଜଣାଣ ଚଉତିଶା

ବିଦଗ୍ଧ କବି ଅଭିମନ୍ୟୁ ସାମନ୍ତସିଂହାର

(କବିଙ୍କର ଏ ଚଉତିଶାଟି ଏକ ଜଣାଣ । ପ୍ରଭୁଙ୍କ ନିକଟରେ ଭକ୍ତର ଆକୁଳ ନିବେଦନ ଏହାର ନିର୍ଯ୍ୟାସ । ଭଗବାନଙ୍କ ଅପାର ମହିମାରେ ବିମୋହିତ କବି । ସୁନ୍ଦର, ସରଳ ଭାଷା ଜଣାଣଟି କ୍ଷୁଦ୍ର ହେଲେ ହେଁ ଏଥିରେ ଚଉତିଶାର ଲକ୍ଷଣ ସ୍ପଷ୍ଟ ଭାବେ ଫୁଟି ଉଠିଛି । କବିଙ୍କ ପାଣ୍ଡିତ୍ୟ ଓ କବିତ୍ୱର ପରାକାଷ୍ଠା ଆମେ ଜଣାଣଟିରେ ଦେଖୁଁ ।)

(ରାଗ-ଶୋକ କାମୋଦୀ)

ଭାବାର୍ଥ- (୧-୩) କବି ଏଠାରେ ଦୀନଜନ ବନ୍ଧୁ, ପରମେଶ୍ୱରଙ୍କୁ ପ୍ରାର୍ଥନା କରି କହୁଛନ୍ତି- ହେ କୃପାସିନ୍ଧୁ, ଦୀନବନ୍ଧୁ, ତୁମ ଶ୍ରୀଛାମୁରେ ଏ ଅପରାଧୀ ଦୀନ ଦୁଃଖ ଜଣାଉଛି । ଦୁଃଖ ଯନ୍ତ୍ରଣାର ସାଗରରେ ମୁଁ ଭାସି ଯାଉଛି । ସୁପ୍ରସନ୍ନ ହୋଇ ମୋତେ ଉଦ୍ଧାର କର । ହେ ଗିରିଧର, ତୁମର ମହିମା ତିନିପୁରରେ ଘୋଷିତ । ହେ ଶରଣ ରକ୍ଷକ ପ୍ରଭୁ ବିଶ୍ବମ୍ବର, ତୁମର ପତିତପାବନ ବାନା ବିଶ୍ୱବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡରେ ଉଡ଼ୁଛି । ହେ ପ୍ରଭୁ କମଳାର ପତି, ଚଉବର୍ଗ ଦାତା, ସମସ୍ତ ଆଶା ଛାଡ଼ି ତୁମ ପାଦ ତଳେ ଆଶ୍ରୟ ନେବାକୁ ମନ ମଧ୍ୟରେ ଦମ୍ଭ ବାନ୍ଧିଛି । ହେ ଜନାର୍ଦ୍ଦନ, ମୋ ପ୍ରତି ସୁପ୍ରସନ୍ନ ହୁଅ-। ଏହା ନ ହେଲେ ତୁମର ନିର୍ମଳ ଯଶ ଚନ୍ଦ୍ର ଦେହରେ କଳଙ୍କ ଲାଗିଯିବ । ହେ ଅଖିଳକୋଟି ବ୍ରହ୍ମାଣ୍ଡ ଈଶ୍ୱର, ହେ ମହାପ୍ରଭୁ, ମୁଁ ଦୃଢ଼ ଭାବରେ କହୁଛି, ପ୍ରଭୁ ଯଦି ଅକରୁଣା କରନ୍ତି, ଦୀନଜନର ଡାକ ନ ଶୁଣନ୍ତି, ତେବେ ଜଗତଜନ ନିଶ୍ଚୟ ହସିବେ । ହେ ପ୍ରଭୁ ଭୟନିବାରଣକାରୀ, ମୋତେ ପର କରି ଦେଉଛ । ଏହା ଶୁଣିଲେ ଜଗତର ଲୋକେ କହିବେ, ପ୍ରଭୁ ଅନୁଗତ ଲୋକଙ୍କୁ ମାରୁଛନ୍ତି-।

ଶବ୍ଦାର୍ଥ- (୪) ଅଗାଧ ସମୁଦ୍ର-ଅଚଳ ମହିମା, ଟିକାକେ-ଟେକିଲେ, ବ୍ୟାଧଧୀବର । (୫) ଫଣୀ-ସର୍ପ ।

ଭାବାର୍ଥ- (୪-୫) ହେ ପ୍ରଭୁ ମୁକ୍ତିଦାତା, ତାପତ୍ରୟ ବିନାଶକ, ଅଚଳ ମହିମାର ଅଧୁକାରୀ, ମହାମେରୁ । ଅଗତିର ଗତି ତୁମେ । ଦମ୍ଭୀ, ଗର୍ବୀ, ଅହଙ୍କାରୀର ଗର୍ବକୁ ତୁମେ ନିମିଷକ ମଧ୍ୟରେ ଦଳି ଦେଇପାର । ଦୂବକୁ ଟେକି କାଠରେ ପରିଣତ କରି ଦେଇପାର । ହେ ଦୀନ ତ୍ରାଣକର୍ତ୍ତା, ଜଗତ ଜନଙ୍କ ଦୁଃଖ ନିସ୍ତାରଣକାରୀ ! ଧ୍ରୁବ, ପ୍ରହଲ୍ଲାଦଙ୍କୁ ନିସ୍ତାର କରି ସ୍ଵର୍ଗ ଲୋକରେ ବସାଇଛି । ଅବିବେକୀ ରାଜା ନହୁଷ, ମହାପାପୀ ଅଜାମିଳ ସହିତ ମିତ୍ରତା ଭାବ ଆଚରଣ କରି ସେମାନଙ୍କୁ ତାରିଛି ।

ଘୋର ବିପଦରେ ପଡ଼ି ଦ୍ରୌପଦୀ, ହରିଣୀ, ଗଜ ଭଳି କେତେ ଦୁଃଖୀ ତୁମକୁ ଡାକିଛନ୍ତି-। ତୁମରି ଠାରେ ସର୍ପ, ଗଜ, ଛଦ୍ମବେଶୀ କାକ ଦ୍ରୋହ କରିଛନ୍ତି । ଅଥଚ ତୁମେ ତୁମର ଉଦାରଗୁଣ ଦ୍ୱାରା ସେମାନଙ୍କୁ ମୁକ୍ତି ଦେଲ । ହେ ବିଶ୍ୱମ୍ଭର, ଦରିଦ୍ର ଜନର ବନ୍ଧୁ ! ଶବରୀର ଅଇଁଠାଫଳକୁ ଖାଇଛ, ମନ୍ଦୋଦରୀ, ଇଲା, ଅହଲ୍ୟା, ପିଙ୍ଗଳ, ତାରା ପ୍ରଭୃତିଙ୍କୁ ଗତି ଦେଇଛି ।

ଭାବାର୍ଥ- (୬-୭) ହେ ଦୀନଜନ ବାନ୍ଧବ ପ୍ରଭୁ ! ବାଳୀ, ସୁଗ୍ରୀବ, ହନୁମାନ, ମୟ ବିଭୀଷଣ ପ୍ରଭୃତିଙ୍କ ସୁଖଦାତା । ସୁଦାମା, ସୁବଳ ସହିତ ମିତ୍ରତା ଭାବକୁ ଆଚରିଛି । ହେ ଲୋକନାଥ, ବିଦୁରର ମନୋବାଞ୍ଛାକୁ ପୂର୍ଣ୍ଣ କଲ, ଦରିଦ୍ର କୁଳତିଳକ ସୁଦାମାର ମନୋରଥ ପୂର୍ଣ୍ଣ କରିଛ । ତୁମେ ମହାନ୍ । ଯମପୁରରୁ ଗୁରୁପୁତ୍ରଙ୍କୁ ଫେରାଇ ଆଣିଛି । ଦ୍ୱନ୍ଦ୍ୱ ଛଳରେ ବ୍ରାହ୍ମଣର ଅନ୍ଧପୁଅକୁ ଚକ୍ଷୁ ଦାନ କରିଛ । ସେ ମହିମାସବୁ ଏବେ କୁଆଡ଼େ ଗଲା ? ଶ୍ରୀହସ୍ତରୁ ଚକ୍ର କ’ଣ ହଜିଗଲା କି ? ହେ ହୃଷୀକେଶ, ଏ ଦୀନଜନର ଦୋଷକୁ କ୍ଷମାକର । ତୁମର ଅଭୟ ଚରଣରେ ମୁଁ ଶରଣ ପଶୁଛି । ଦୀନ ଅଭିମନ୍ୟୁର ମନୋବାଞ୍ଚକୁ ପୂର୍ଣ୍ଣ କର ।